Lipcowa nowość w Ordynacji podatkowej – przeciwdziałanie unikaniu opodatkowania

W aktualnych realiach gospodarczych nie ma w zasadzie przedsiębiorcy, który w mniejszym lub większym stopniu nie korzystałby z narzędzi optymalizacji podatkowej. Są to działania zgodne z prawem, które pozwalają zaoszczędzić na daninach publicznych poprzez umiejętne wykorzystanie obowiązujących regulacji. Jednakże niekiedy narzędzia optymalizacyjne przestają być wyłącznie optymalizacyjnymi i zaczynają być wykorzystywane jedynie lub w dużej mierze w celu uzyskania przez podatnika korzyści podatkowych.

15 lipca 2016 roku wchodzi w życie istotna nowelizacja Ordynacji podatkowej (dalej zwanej „Ordynacją”), na mocy której do polskiego porządku prawnego zostanie wprowadzona klauzula przeciwko unikaniu opodatkowania (art. 119a i następne Ordynacji). Klauzula ta, będąca w rzeczywistości zbiorem kilkunastu przepisów, ma na celu zapobieganie tworzeniu przez podatników sztucznych konstrukcji prawnych, które nie mają uzasadnienia gospodarczego, a służą jedynie lub w dużej mierze uzyskaniu korzyści podatkowej.

Kluczowy we wskazanej nowelizacji jest przepis art. 119a. Definiuje on unikanie opodatkowania jako czynność dokonaną przede wszystkim w celu osiągnięcia korzyści podatkowej, sprzecznej w danych okolicznościach z przedmiotem i celem przepisu ustawy podatkowej. Taka czynność nie skutkuje osiągnięciem korzyści podatkowej, jeżeli sposób działania podatnika był sztuczny. Za sztuczny sposób działania Ordynacja uznaje m.in. nieuzasadnione dzielenie operacji lub angażowanie w czynność podmiotów pośredniczących mimo braku uzasadnienia ekonomicznego lub gospodarczego. Jako korzyść podatkową natomiast kwalifikuje się m.in. niepowstanie zobowiązania podatkowego, odsunięcie w czasie powstania zobowiązania podatkowego, czy też zawyżenie straty podatkowej.

Zgodnie z nowelizacją w przypadku, gdy czynność zostanie uznana przez organ za podjętą przede wszystkim w celu osiągnięcia korzyści podatkowej (a więc w sytuacji gdy pozostałe cele ekonomiczne lub gospodarcze czynności, wskazane przez podatnika, należy uznać za mało istotne) skutki podatkowe zostaną określone na podstawie takiego stanu rzeczy, jaki mógłby zaistnieć, gdyby podatnik dokonał w danych okolicznościach czynności kierując się zgodnymi z prawem celami innymi niż osiągnięcie korzyści podatkowej sprzecznej z przedmiotem i celem przepisu ustawy podatkowej. Jednakże jeżeli z okoliczności będzie wynikało, że osiągnięcie korzyści podatkowej było jedynym celem dokonania czynności (taka sytuacja może mieć miejsce np. w przypadku tworzenia przez podatnika nowych podmiotów likwidowanych niezwłocznie po przeprowadzeniu transakcji, dla której zostały utworzone), skutki podatkowe określone będą na podstawie takiego stanu rzeczy jaki zaistniałby, gdyby czynności w ogóle nie dokonano.

Przepisu o unikaniu opodatkowania (art. 119a) nie stosuje się, jeżeli korzyść podatkowa lub suma korzyści podatkowych osiągniętych przez podmiot z tytułu czynności nie przekracza w okresie rozliczeniowym 100.000 zł, a w przypadku podatków, które nie są rozliczane okresowo – jeżeli korzyść podatkowa z tytułu czynności nie przekracza 100.000 zł. Zatem podmioty, których korzyści podatkowe nie przekroczą w okresie rozliczeniowym 100.000 zł (dotyczy to takich okresowo rozliczanych podatków jak np. PIT i CIT) lub też nie przekroczą kwoty 100.000 zł jednorazowo w przypadku czynności opodatkowanych podatkiem nierozliczanym okresowo (a więc przede wszystkim podatkiem od czynności cywilnoprawnych – PCC), nie będą podlegały nowym przepisom Ordynacji.

W myśl znowelizowanych przepisów postępowanie w przedmiocie unikania opodatkowania przebiega dwuetapowo. Decyzję w sprawie unikania opodatkowania (tj. decyzję uznającą, że zachodzą przesłanki zastosowania art. 119a albo, że takie przesłanki nie zachodzą) wydaje Minister właściwy do spraw finansów publicznych. Przed wydaniem decyzji Minister umożliwia podatnikowi wypowiedzenie się w sprawie zebranego materiału dowodowego w terminie 14 dni, pouczając o istniejącej jeszcze na tym etapie możliwości dobrowolnego skorygowania przez podatnika deklaracji podatkowej. Ponadto, Minister może zasięgnąć opinii Rady ds. Przeciwdziałania Unikaniu Opodatkowania – nowoutworzonego kolegialnego organu doradczego w sprawach zwalczania unikania opodatkowania. Jeżeli podatnik nie zdecyduje się na korektę deklaracji, Minister wydaje decyzję o umorzeniu postępowania (jeżeli w jego ocenie nie zachodzą przesłanki do zastosowania art. 119a) albo decyzję z zastosowaniem art. 119a (jeżeli przesłanki do zastosowania tego przepisu zachodzą). Po wydaniu przez Ministra decyzji z zastosowaniem art. 119a sprawa jest przekazywana do dalszego prowadzenia organom kontroli skarbowej, które wydają decyzję wskazującą wysokość zobowiązania podatkowego, nadpłaty, zwrotu podatku lub straty podatkowej określonej z zastosowaniem art. 119a.

Nowe przepisy art. 119a-119f Ordynacji podatkowej będą miały zastosowanie do korzyści podatkowej uzyskanej po dniu wejścia w życie ustawy nowelizującej, a więc po 15 lipca 2016 roku. Wszelkie korzyści podatkowe uzyskane do tego dnia nie będą więc mogły być uznane za unikanie opodatkowania na podstawie nowych przepisów Ordynacji.

Istotne jest, że kluczowego art. 119a nie stosuje się do podatku VAT. Natomiast omawiana nowelizacja zmienia ustawę o VAT, wprowadzając do niej pojęcie „nadużycia prawa”. Definiowane jest ono jako dokonanie czynności, m.in. odpłatnej dostawy towarów lub odpłatnego świadczenia usług, w ramach transakcji, która pomimo spełnienia warunków formalnych ustanowionych w przepisach ustawy, miała zasadniczo na celu osiągnięcie korzyści podatkowych, których przyznanie byłoby sprzeczne z celem, któremu służą te przepisy. W przypadku nadużycia prawa dokonane czynności m.in. odpłatnej dostawy towarów czy świadczenia usług wywołują jedynie takie skutki podatkowe, jakie miałyby miejsce w przypadku odtworzenia sytuacji, która istniałaby w braku czynności stanowiących nadużycie prawa. Znowelizowany przepis wejdzie w życie 15 lipca 2016 roku.

Artykuł przygotowany przez adw. Darię Milewską, współpracującą z kancelarią Karniol i Wspólnicy w ramach kancelarii Milewska Legal (www.milewska.legal).